Kuzeydeki İsrail Krallığının Asurlular tarafından yıkılmasının ardından bu bölge yahudileri Hazar Denizinin güneyindeki coğrafyaya kadar sürgüne tabi tutuldu.

Babil Sürgünlerinden yaklaşık 150 sene kadar önce Asurlar, henüz Babil’i ele geçirmeden önce öncelikle Kenan diyarına akınlar yapmış ve mö.720’lerde Kuzey Yahudi devletini ortadan kaldırarak yahudileri buradan kendi toprakları içinde dağıtmıştı.

Bu dönemde kuzey yahudileri, Hazar'ın güney kıyılarına kadar dağılarak, hem çok verimli hem de ticaret yolları üzerinde bulunan bu coğrafyaya yerleştiler.

Yani; bugün genel olarak, yahudilerin 2 kere sürgün yaşadıklarını zannetsek de… yahudi kavimler asıl büyük sürgünü Asurlar döneminde yaşamışlardı.
O dönemde bugünkü İran içlerine ve Hazar coğrafyasına yerleşen bu yahudiler, bölgedeki Ermeniler ile beraber batıdan göç eden Iyon halklarını kontrollerine alarak ve asimile ederek Med Kavmini oluşturdular ve Med Devletini kurdular.

Medler, Persler olarak bilinecek toplumun kökeni ve ataları oldu. Bu toplumu oluşturan yahudiler ise tarihe, "kripto yahudiler" olarak geçecekti.

Babil Sürgünlerinden yaklaşık 35-40 sene kadar sonra, Med Devleti, yahudilerin daha da büyük güç sahibi oldukları Ahameniş Hanedanı tarafından ele geçirildi. İlk Ahameniş hükümdarı büyük Kiros, Babil Devletini yıkarak, Babil sürgünleri (1.nci sürgün) ile esaret altına alınan yahudi kavimleri serbest bıraktı ve tekrar Kenan’a gitmelerine izin verdi.

Yahudi kökenli Persler tarafından Kenan’a tekrar dönmelerine müsaade edilen yahudiler, zaman içinde tekrar sürgüne uğrayacak (2.nci sürgün) ve bu sürgünlerden; mizrahi, aşkenaz ve sefarad yahudi grupları ortaya çıkacaktır.

• Ancak büyük sürgünde İran içlerine sürgün edilen ve İran toplumunu oluşturduktan sonra her yere yayılan kripto yahudiler, bundan sonra kendilerini gizleyeceklerdir.
• Kripto yahudilerden hazar'ın güneyi coğrafyasında kalanlar ise ileride Arab yarımadasından bu bölgeye sürgün edilecek Hariciler ile işbirliği yapacak... Abbasileri kontrol altına alarak, 750 yılındaki Zap Suyu Savaşı'ndan itibaren, halen günümüze kadar süren dönemde İslam aleminde çok büyük hasarlar oluşturacaklardır.

• Kripto (kayıp) yahudiler; Asurların dağıttığı İsrail Krallığından, bugünün İran, güney Hazar coğrafyasına mö.730'larda sürgün edilen… 8 kabile ve bir kısım Levililerden oluşur. Bu kabileler, daha önceki tarih bilgilerinde... ortadan kaybolmuş, farklı bölgelerde asimile olmuş kayıp kabileler olarak tanımlanmış... ve dikkat çekmemeleri sağlanmıştı. Ancak özellikle 1980 sonrası ortaya çıkan bilgiler... hiç de kayıp olmadıklarını... üstelik çok daha etkin çalıştıklarını göstermiştir.

Bunlar, çoğunluğu Pers coğrafyasına, İpek Yolu üzerinde kalmakla birlikte (Meşhed/Horusan yahudileri)… Kuzey (Rusya), Orta ve Güney Asya (Hindistan, Afganistan ve Arap yarımadası) ve ticaret (ipek, baharat) yolları üzerinden Çin’e kadar yayılmışlardır.

Hatta bir kısmının Kuzey Avrupa’ya kadar yayıldıkları ve bazı Avrupa halklarını oluşturdukları… son yıllarda deşifre edilebilmiştir.

İran, bir millet olarak Medler ile başlar.

Medler ilk kez Asur kralı III.Salmaneser'in dönemindeki (mö.858-mö.824) yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişlerdir. Ortadoğu halkı olarak anılsa da genel olarak antik Yunan kimliğine ve özelliklerine sahiptirler.

Med Kralı

Med Kralı

Med Kralı

Persler, Mecûsiliğe inanırlardı. Persler'e Mecûsîliği yani ateşe tapma dinini Hindistan'dan kovulan Zerdüşt öğretti.

İyilik tanrısı "İzed" veya "Ormürzd" ile kötülük ve karanlık tanrısı "Ehrimen" olmak üzere iki tanrıya inanırlardı.

Perslerin dini inancı, bugünkü İran'da eski milli adetler diye Mecûsî ayinleri ve sayılı günler olarak yaşatılmaktadır. Nevruz ve Mihrican günleri, İran'da Perslerden beri merasimle icra edilmektedir.

Perslerin merkezlerinden Persepolis; askeri, idari ve sosyal mimari eserlerle süslenmişti. Makedonyalı İskender'in orduları tarafından yakılıp yıkılan Persepolis, mö.4.ncü yüzyıldan beri harabe halindedir.

Med Kralı

Birinci Pers İmparatorluğu.
mö.550'de Persler Büyük Kiros önderliğinde birleşerek kuzeydeki Medler'i yıkmış ve bir devlet haline gelmişlerdir. Bundan sonra Kyros fetih hareketlerine girişmiştir.

Bu fetihlerde Babil, Fenike gibi zengin yerleri fethedip ülkeyi zengin bir krallık haline getirmiştir. Antik Pers dönemi, 651 Sasanilerin sonuna kadar sürmüştür.

Ahameniş Kralı. Med'leri sonlardı.

Lidya hakimiyeti mö.546 yılında Persler tarafından yıkıldı ve Anadolu, mö.546-mö.334 yılar arasında Pers egemenliği altına girdi.

Persler, Yahudilere dönüş izni verdi.

Tarih kaynaklarında II. Sirus (büyük Kiros)'un hakimiyeti, Pers tarihinin başlangıcı olarak gösterilmektedir. Ekbatan'ı ele geçiren Sirus, sonrasında tüm Medya'ya egemen oldu. mö.29 Ekim 539 tarihinde Babil'i ele geçirdi ve buradaki tutsak Yahudileri salıverdi.

Ahameniş Kralı

Ahameniş Kralı

Ahameniş Kralı

Yahudilerin Bâbil esareti yaklaşık 70 yıl sürdü. Bu süre sonunda Pers Hükümdarı Keyhüsrev mö.538'de Bâbil'i ele geçirip Bâbil Krallığı'na son vererek sürgündeki Yahudilerin Filistine dönmelerine izin verdi.

Pers Hükümdarı II.Dara zamanında refah ve hürriyete sahip olarak özerk bir yönetime kavuşan Yahudiler, Kudüs'te Babilliler tarafından yıkılan tapınağın yerine mö.515'te ikinci bir tapınak inşa ettiler. Tapınak öncekinin mütevazi bir kopyasıydı.

Ahd Sandığı ve içinde ki ON EMİR yazılı taş levhalar ile Tevrat, I.Tapınak'ın yıkımı esnasında yok edildiğinden yerine konulamadı.

Moğolistan'daki Güney Sibirya'da Selenge Irmağı vadisinde yapılan kazılarda bazı Hiung-nu Şanyu'larının (Hiung-nu hükümdarlarının) mezarları bulunmuştur. Ölü ile birlikte gömülmüş eşyaların arasında İran, Çin ve Yunan menşeli dokumaların bulunması Hiung-nu ile uzak ülkeler arasında ticaretin olduğunu gösterir.

mö.490 yılında Atinalılar ve Persliler arasında yaşanmış ilk savaştır.

Savaş, Yunanlılar ile General Datis emrindeki Ahaminiş Ordusu arasında Maraton Ovası'nda gerçekleştiğinden Maraton Muharebesi olarak tarihe geçmiştir.

Bu savaşta Perslilerin askeri donanımı ve asker sayısı Atinalılardan fazla olmasına rağmen savaşta galip gelen taraf Atinalılar olmuştur.

II.Maraton Muharebesi'nde alınan galibiyetinin ardından, Yunan şehir devletleri uzun süre bir saldırıya maruz kalmamışlar ve Yunan bölgesinde derin bir sükunet hakim olmuştur.

Bilimsel, sanatsal ve kültürel alanda yaşanan gelişmeler sayesinde, Antik Yunan kültürü doğmuş ve gelişmiştir. Eğer Yunanlılar maraton muharebesinde Perslilere karşı yenilmiş olsalardı, Yunan kültürü, sanatı ve bilimi gelişmemiş, günümüze taşınmamış olacaktı. Bu nedenle Yunanlıların Maraton Muharebesindeki galibiyetleri tarihin en önemli olayları arasında gösterilir.

Ahameniş Kralı

mö.480 yılında, Yunan kent devletlerinden oluşan bir ittifakın, Mora yarımadasını Balkanlar'a bağlayan Termofil dağ geçidinde, Maraton Savaşının intikamı için gelen Pers ordusuyla yaptığı savaştır.

Bu savaşı kazanmaları ile mö.431'de Peloponnesos Savaşı'nın başlamasına kadar sürecek olan, Klasik Çağ olarak adlandırılacak dönem başlar.

Ahameniş Kralı

İsrailoğulları, Hz.Süleyman'ın ölümünden sonra ayrılma ve bölünmeler yaşamaya başlamış ve inanç birliği ortadan kaybolmuştu. Kral olan kişi sürekli olarak yeni kural ve kaideler ortaya koyuyor ve peygamberlik iddiasında bulunuyordu.

Bu sözde peygamberler dönemi, Pers kralının, mö.444'te, Yahudi halkını, Hz.Musa'nın yasalarına bağlı kalmaya çağrısıyla son buldu.

Pers kralı, Hz.Musa'nın yasalarını bütün ülkede geçerli ilan ederek önce Tevrat'ın büyük bölümünün yazıya geçirilmesini, sonrasında da sözlü yasaların derlenmeye başlanmasını sağladı.

Tevrat'ın beş kitabı; Süleyman Meselleri, Rut, Rahipler Kitabı, Eyüp Kitabı, Naşideler Naşidesi bu zamanda tamamlanmıştır.

Ahameniş Kralı

Ahameniş Kralı

Ahameniş Kralı

Ahameniş Kralı

Pers orduları mö.375 yılında Babil İmparatorluğu'nu istila ederek yönetimi ele geçirdi.

Ahameniş Kralı

Ahameniş Kralı

Ahameniş Kralı

Yunanlılar, Büyük İskender'in komutasında, Pers İmparatorluğunu ortadan kaldırdıktan sonra, mö.312 yılında Filistin'i de istilâ etti.

Putperest olan Yunanlılar II.Tapınak'ı yıkmak istiyordu. Ancak, B.İskender Tapınak'ı yıkmadığı gibi, Musevileri barışçıl bir şekilde kendi İmparatorluğu'na kabul etti, haklarını korudu ve ibadetlerine karışmadı. Halk, Rumca (Grekçe)'yi öğrendi ve Tevrat, İskenderiye Yahudileri tarafından Grekçe'ye çevrildi.

Günümüzde ki Tevrat kitaplarının çoğu, Grekçe nüshasının Romalılar'ın dili Lâtince'ye sonra da İngilizce'ye çevrilmesinden kaynaklanmıştır.

Ahameniş Kralı. İskender tarafından öldürüldü.

Pers İmparatorluğu, Makedonyalıların saldırısıyla yıkıldı. Makendonya Krallığı tarafından General Selevkos, İran Valisi olarak atandı.

Makedonyalı Büyük İskender İran'ı fethetmiş ve Helenistik kültür İran'a yayılmıştır. İskender'in ölümünden sonra İran İskender'in generallerinden Seleucus'un kurduğu devletin yönetiminde kalmış, daha sonra yerini Part İmparatorluğuna bırakmıştır. Part imparatorluğu döneminde İran'la Roma İmparatorluğu arasında uzun savaşlar yaşanmıştır.

mö.330 ile mö.30 yılları arasında süren "HELLENİSTİK DÖNEM" başlamış oldu.

Ancak, Büyük İskender'in ölümü üzerine, imparatorluk, iktidar kavgasına giren generalleri tarafından paylaşıldı. Anadolu'nun önemli bir kısmı Bergama Krallığı'na bağlandı.

Son Bergama Kralının vasiyeti üzerine, Anadolu'nun batısı Roma egemenliğine girdi.

Yönetici hanedan açısından, Pontus hanedanı, Mitridat adında bir Pers soylusundan gelmektedir.

Büyük İskender sonrasındaki Helenistik dönemde, Güney Marmara ve Bergama bölgesinin yöneticisi olan Mitridat'in ölümüyle aynı isimdeki oğlu I. Mitridat Ktistes, babası gibi öldürülmemek için Kuzeydoğu Paflagonya'ya (günümüz Türkiye'sinin Orta Karadeniz Bölgesi) kaçtı. Önceleri Paflagonya ve Kapadokya coğrafyasında, daha sonra Orta ve Doğu Karadeniz havzasında bağımsız kalmayı başarmıştır.

Yerli halkların yanında, İskender'in fetihleri sonrasında göç eden Yunan, Makedon ve diğer halklar da bu hanedanın hükümdarlığında Pontus milletinin unsurlarını oluşturmuşlardır.

Helen ve İran kökenli halk ve imparatorlukları.
Part İmparatorluğu, Arşak İmparatorluğu olarak da bilinen, eski İran'da önemli bir siyasi ve kültürel güç olup Medler'den ve Ahamenişler'den sonra gelen üçüncü yerel hanedanlıktır.

Hanedanın adı, mö.247 yılında, Helenistik krallık Selevkoslar'ın yönetiminde bir satraplık konumunda olan İran'ın kuzeydoğusundaki Parthia bölgesini ele geçirdikten sonra bağımsızlığını ilan eden Parni kabilesi lideri I.Arşak'tan gelmektedir. Arşak'ın adı onursal bir unvan olarak kendisinden sonra gelen bütün Part kralları tarafından kullanıldı.

Baktria'da Çang Kien elçiliği. Çin-İran ilişkileri

ms.12 ila 428 yılları arasında Ermenistan adı verilen coğrafyayı idare eden Pers kökenli hanedan.

Part İmparatorluğu'nun yıkılması.

Dördüncü büyük İran Hanedanı ve ikinci Pers İmparatorluğu'nun adıdır. (224 - 651)

Sasani Kralı

Sasani-Roma savaşı

Sasniler'de Mecusilik'in resmi din olarak yeniden canlandırıldı.

Sasaniler'de Zend Avesta olarak bilinen yazılar toplanıp birleştirildi.

Sasani-Roma savaşı.

Sasani Kralı

Sasani-Roma savaşı. Roma imparatoru Valerian, Edessa Savaşı'nda ele geçirildi.

(d.215-ö.271) Maniheizm'in kurucusu.

Sasaniler'de Hanedan mücadelesiyle geçen bir dönem.

Hıristiyan Azizi Grigor'un kurduğu Gregoryen Mezhebi, Apostolik Kilisesi adını alan, Ermeni dini haline geldi.

Ermeni Kilisesi, tarih içinde hem Vatikan ve hem de Bizans Ortodoks Kilisesi ile sürtüşmüş, hiçbir zaman bu merkezlere bağlanmamıştır.

Ermeni bir ırk değildir. Bugün Ermenistan olarak anılan yerde yaşayanlara verilen isimdir.
Ermeni halkı, 20.nci yy'a kadar tarihte hiç bir dönemde bağımsız etkin bir devlet kuramadı. Sürekli olarak bulundukları coğrafyada etkisiz krallıklar içinde, güçlü ve hakim olan devletlere sığındılar.

Osmanlı Devleti döneminde de günün şartlarına göre, kah Ruslarla, kah İranla, kah Türklerle iyi geçindiler. Osmanlının yükseliş döneminde ve duraklama döneminin ilk yıllarında Türklere olan yakınlıkları değişmediği için bu dönemlerde Millet-i Sadıka olarak anıldılar.

Sasani Kralı

Sasani-Roma savaşı.

Sasani-Roma savaşı. Büyük galibiyetler, imparatorluğun doğu ve batı sınırlarını genişletti.

Sasani Kralı

Sasaniler'de Hristiyanlara açıkça ibadet etme ve kilise inşa etme izni verildi.

Sasaniler'de Yezdigirt'in eski kararını feshetmesi ve Hristiyanların zulme uğraması.

Sasani-Roma savaşı.

Sasani Kralı

Hazar gölü çevresinde yaşayan Hunların;
• bir kısmı Batıya doğru ilerleyerek Avrupa Hun İmparatorluğunu kurmuş,
• bir kısmı da güneye doğru ilerleyerek Ak Hun İmparatorluğunu ortaya çıkartmıştır.

Hazar Gölünde civarında yaşayan iki büyük kabile olan Uar ve Hun kabileleri birleşerek ortak yönetimle Ak Hun İmparatorluğunu kurdular. 430 yılında da yönetime Aksuvar geçti.

Zamanla bölgesinde güçlenen Ak Hunlar, İran ile mücadeleye girerek Sasanilerin bölgedeki güçünü zayıflatarak önemli ölçüde güçlendi.

Sasaniler'de Doğu Kilisesi'nin Konstantinopolis'ten bağımsız olduğunu ilan etti.

Sasani Kralı

Sasani-Roma savaşı.

Sasaniler'de Ermeni başkaldırısı Vartanantz Savaşı'nda bastırıldı.

Sasaniler'de Hristiyanlara Hoşgörü Fermanı verildi.

Nestoryan Hristiyanlığı Sasani Devleti'nde egemen Hristiyan mezhebi oldu

Sasani Kralı

Türklerden korunmak amacıyla, Kafkas Surları'nın İranlı Hüsrev tarafından dikilmesi

Sasaniler'in Roma İmparatorluğu ile "Sonsuz Barış Antlaşması".

Sasani-Roma savaşı.

Sasani Kralı

Sasani-Roma savaşı.

Sasaniler'de Suriye, Filistin, Mısır ve Anadolu'da fetihler.

Müslümanlar Sasani ordusunu Thi Qar (Dhu-Qar) Savaşı'nda yendi.

İran Hükümdârı Perviz, Suriye, Mısır ve bütün Anadoluyu işgal etti. Konstantiniye kuşatıldı.

Milâdın 614. yılında bütün Filistin'i ve Kudüs'ü ele geçiren Perslerin istilâsı sırasında bütün kiliseler yıkılmış, bütün dini binalar tahrib edilip kirletilmişti. Yirmi altı bin yahudi, altmış binden fazla hıristiyanı kılıçtan geçirmişlerdi. İran kisrasının sarayı, öldürülen otuz bin kişinin kafatası ile donatılmıştı.

Bu istilâ tufanı, burada durmayarak Mısır'ı da basmış, Milâdın 616. yılında İranlı'lar bir taraftan Nil vadisini işgal ederek İskenderiye'ye ulaşmışlar, diğer taraftan bütün Anadolu'yu ele geçirerek İstanbul'un boğaziçi sahillerine kadar gelmişler, doğu Roma İmparotorluğu'nun başkenti olan Kostantıniye (İstanbul) şehrinin karşısında görünmüşler, saltanatlarını Irak, Suriye, Filistin, Mısır ve Anadolu'ya yaymışlardı.

İranlılar, girdikleri her yerde ateşgedeler (Ateşe tapanların, ateş yaktıkları tapınaklar) meydana getiriyorlar ve böylece Hıristiyanlığın çıktığı yerlerde ateşperestliği yayıyorlardı.

Bizanslılar, Suriye ve Mısır'ı Sâsânîler'den geri aldı.

Avarlar, Sasaniler ile birlikte İstanbul'u ikinci kez kuşattı. Ağır kayıplar sonucunda gerileme dönemine girdi.

Bizans-Sasani Savaşı. Sasaniler, Nineveh Savaşı'nda Roma İmparatoru Herakleios tarafından kesin mağlup edildi. Roma, Assyria ve Mezopotamya'yı işgal etti.

Sasaniler'de birden fazla hükümdarın kaotik dönemi.

İran'da müthiş veba salgını.

Kur'an'da haber verildiği üzrere, Rum, Sasanilere karşı, imkansız gibi görünen bir zafer elde etmiştir. Yahudilerin İran'a desteklerine rağmen, Filistin yeniden Bizans toprağı oldu. Yahudilerin umutları kaybolu.

Sasani Kralı

Müslüman orduları Fırat Nehri kenarında İran ordularıyla karşı karşıya geldi ve savaşı kaybetti. Komutan Ebu Veyde ve pek çok İslam askeri şehit oldu.

Irak cephesindeki ordunun başında Sad Bin Ebi Vakkas vardı. Müslümanlar ile Sasaniler Küfe yakınlarında Kadisiye denilen yerde tekrar karşılaştı. Savaşı İslam orduları kazandı. Böylece Irak Müslümanların eline geçmiş, İran yolu açılmıştır. Bu savaşın ardından Sasaniler'in başkenti Medain şehri ele geçirilmiştir.

Sasanilerle yapılan bu savaşı Müslümanlar kazandı. Müslümanlar bu arada Basra ve Kûfe'de yeni askeri üsler kurarak ordularını takviye etmişler ve güçlerini arttırmışlardır.

İranlılar topladıkları kuvvetlerle Müslümanlar üzerine tekrar saldırdı ve Nihavend de yapılan savaşı Müslümanlar kazandı. Sonuçta; İran ordusu dağılmış ve İran şehirleri tamamen Müslümanların eline geçmiştir. Irak ve Suriye seferlerinden başka İslam orduları El-Cezire (Yukarı Mezepotamya) yönelmişler. 634-664 yıllarında Azerbaycan, tamamiyle feth edilmiştir. Nihavend savaşlarıyla, Müslümanlar, Karluklar ve Türklerle sınır komşusu oldular.

Müslüman akıncı birlikleri, Pers şehirlerini ele geçirmeye başladı.

Müslüman akıncı birlikler İran'ı ele geçirdi. İran ve Mezopotamya'da Sasani iktidarı sona erdi. Son Sasani hükümdarı III. Yezdigirt, Merv'de (bugünkü Türkmenistan) öldürüldü, hanedan sona erdi. Oğlu Firuz ve diğerleri Çin'e sürgüne gitti.

Sultan Sencer'in ölümü, Harezmşah Devletini, Doğu İran'ın en güçlü devleti haline getirdi. Sencer'e bağlı mahallî hanedanlar, Oğuz reisleri, Büyük Selçuklu emîrleri, yönettikleri bölgeleri genişletmek için büyük bir çaba gösteriyorlardı. Irak'taki Selçuklu Sultanı Gıyaseddin Muhammed bin Mahmud'un durumu pek sağlam değildi. İl-Arslan, bu durumdan yararlanarak, bağımsızlığını ilan ettiği gibi, durumu Selçuklu sarayına da duyurdu.

Tökiş Harezmşah, bütün Doğu İran ve Horasan'a söz geçirmek ve oraları buyruğu altına almak için Abbasî halifesi Nâsır ile anlaşarak, Selçuklu sultanı II.Tuğrul'u yendi ve öldürttü. Büyük Selçuklu Devleti'nin ardıllarından Irak Selçuklu Devleti, Harezmşahlar Devleti tarafından ortadan kaldırıldı.

Harezmşahlar, İran'a sefer yaptı.

Cengiz Han, Kıpçak Bozkırı ve İran'ın büyük bir bölümünü fethetti.

Timur, 1393 yılında İran'da İlhanlılardan sonra kurulmuş olan Muzafferoğulları Devleti'ni ortadan kaldırdı. Aynı yıl Bağdat'ı alarak buradaki Celâyirlilere de son verdi. Bu faaliyetlerinin sonunda Timur, İran, Kafkasya ve Azerbaycan'ı ele geçirerek topraklarına katmış oldu.

1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça "Modern İran Tarihi"nin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biridir.

Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, tarihte ilk kez Şiî Onikiciliğini resmî mezhep olarak kabul etmiştir.

Safevi Devleti'nin kuruluşuna destek veren Türkmen boyları şunlardır; Şamlı, Afşar, Kaçar, Çağırganlı, Karamustafaoğlu, Tekeli, Beğdili, Humuslu, Ustaclu, Dulkadirlu, Varsaklar.

İsmail Safevi, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın torunu olan Akkoyunlu Emiri Elvend Mirza'yı Şarur (Nahçıvan) yakınlarında yendikden sonra 1501 yılının Temmuz ayında Tebriz'de kendisini Şah ilan etti. I.Tahmasb, bütün Azerbaycan'ı imparatorluğa dahil edince Azerbaycan Türkleri Safevî ordusunun esas nüvesini teşkil etmiştir.

Bundan sonra İran'ının tamamını ele geçirerek, Mayıs 1502'de resmen Safevî Şahı olan I.İsmail sonraki 250 yılda Orta Doğu'ya büyük etki yapacak bir Şiî devletinin temelini atmıştır.

Şeyh Haydar'ın oğlu, Uzun Hasan'ın torunu.

Şah İsmail, Bağdat'a girdi.

Safevi Devletin, Şeybani Hanlığı üzerinde kritik bir galibiyet elde etti. Şeybani Han öldürüldü.

Şah İsmail yanlıları Anadolu halkını kışkırtarak bir ayaklanma çıkarmak istediler. Bunun üzerine Yavuz Sultan Selim, İran seferine çıktı. Çaldıran Zaferinden sonra Amasya'dan Kemah üzerine yürüyen Yavuz Sultan Selim, Kemah ve tüm Dulkadiroğulları ülkesini Osmanlı topraklarına kattı. Kışı Amasya'da geçiren ve İran'a yürümek isteyen Yavuz Sultan Selim, yeniçerilerin karşı çıkması üzerine İstanbul'a döndü.

Yavuz Sultan Selim, İran Hükümdarı Şah İsmail kuvvetleriyle, Van Gölü'nün kuzeyindeki Çaldıran'da karşılaştı.
• Şah İsmail yenildi.
• Tebrize girildi.
• Anadolu'da İran etkileri zayıflatıldı, şiiliğin yayılması engellendi.
• Doğu Anadolu, Azerbaycan ve Gürcistan coğrafyası kontrol altına alındı.
• İran seferinde askeri kışkırtmakla suçlanan kazasker ve tarihçi Tacızade Cafer Çelebi ile Sekbanbaşı Balyemez Osman Ağa'yı idam edildi.

Yavuz Sultan Selim'in İstanbul'a dönmesini fırsat bilen Şah İsmail yanlısı Kara Han kuvvetleri Diyarbakır'ı ele geçirdi. Bunun üzerine düzenlenen seferle;
• Kara Han'ın kaçmasıyla Diyarbakır olaysız ele geçirildi.
• Diyarbakır'ı ele geçiren Bıyıklı Mehmet Paşa, Mardin yakınlarındaki Koçhisar'da yaptığı savaşta Şah İsmail kuvvetlerini yendi.
• Böylece Güneydoğu Anadolu toprakları Osmanlı Devleti'ne geçti ve Mısır'ın fethi yolu açılmış oldu.

Anadolu'da ilk Celali İsyanı başgösterdi.

1519'da Bozoklu Şeyh Celâl adında bir kişi mehdîlik iddiasıyla Tokat civarında isyan edince bundan sonraki isyanlar, hangi gaye ile ve ne türden olursa olsun, halk arasında onun adına nisbetle Celâlî sıfatıyla anılmaya başlandı. Artık halk kendisine zarar veren her âsiyi Celâlî olarak görüyor, kaynaklarda da âsi liderinin ismi Celâlî tabiriyle birlikte geçiyordu.

Celâlî isyanları başlangıçta, Osmanlı idaresinden memnun olmayan zümrelerin ve Şiî eğilimli Türkmen gruplarının Safevîler'in de tahrikiyle devlete baş kaldırmaları şeklinde ortaya çıkmış, 16.yüzyılın sonlarından itibaren büyük bir mesele halini alarak değişik bir mahiyet kazanmıştır. Osmanlı devlet anlayışı, bu isyanları "hurûc ale's-sultân" olarak değerlendirmiş ve kaynaklarda bu ifade sık sık kullanılmıştır.

Safevi hükumdarı. I.İsmail'in oğlu.

Panipat Savaşından önce Timur tahtını ele geçiren Babür, Safevilerden Şah İsmail'in etkisi altında kalarak, Türkistan coğrafyasını Şii Safevilere peşkeş çekmişti. Bundan rahatsız olan Türk Beylerinin zoruyla bu coğrafyadan atıldı. Ancak neden olduğu zarar, günümüzde hala etkisini sürdürmektedir.

Osmanlı ordusunun doğuya yönelik en büyük ve en uzun süreli askerî harekâtlarından biridir. Irâk-ı Acem olarak adlandırılan İran'ın kuzeybatı kesimiyle, Irâk-ı Arap olarak adlandırılan Bağdat ve yöresine girilmesi sebebiyle tarihi kaynaklarda Irakeyn (İki Irak) Seferi olarak adlandırılmıştır. Osmanlı tarihinin doğuya yönelik en uzun ve büyük askerî harekâtı sonucunda Bağdat, Basra ve civarında Osmanlı hakimiyeti başlamıştır.

İran Şahı Tahmasb'ın barış isteği, 21 Haziran 1535 tarihinde reddedildi. Osmanlılar Irak'ı Safevilerden aldı.

1533-35 Savaşının sonu

30 Haziran 1535 günü kuşatılan Tebriz'e, 3 Temmuz 1535 tarihinde, Osmanlı tarihinde üçüncü, Kanuni döneminde ikinci kez girildi.

21 Temmuz 1535 tarihinde, İran Şahı Tahmasb'ın kardeşi Sâm-Mirzâ, Osmanlı tarafına geçti. 3 Ağustos 1535 tarihinde İran, barış isteğinde bulundu. 20 Ağustos 1535 tarihinde Osmanlı ordusu Tebriz'e döndü. Kanunî, 27 Ağustos günü Tebriz'den İstanbul'a hareket etti.

Hümayun'un karşılaştığı en büyük tehlike Bihar Sultanı'nın atabeyi olan Şir Han'la yaptığı mücadeledir. Şir Han, 1539 yılında bir gece baskınıyla Hümayun'u ağır bir yenilgiye uğratarak sultanlığı ele geçirdi. Daha sonra Şir Han'la mücadele eden Hümayun ve kardeşleri başarılı olamayarak İran'a sığınmak zorunda kaldılar.

• 1547 yılında İran Şahı I.Tahmasb'ın kardeşi Elkas Mirza, Türkiye'ye iltica etti.
• 29 Mart 1548 tarihinde Kanunî Sultan Süleyman, ikinci İran seferi için İstanbul'dan Üsküdar'a geçti.
• Kanunî Sultan Süleyman, kış mevsimini geçirmek için 25 Kasım 1548'de Halep şehrine geldi ve bu tarihî beldede altı ay kadar ikâmet etti.
• Kanunî Sultan Süleyman, İkinci İran seferi sonrası 21 Aralık 1549 tarihinde İstanbul'a döndü.
• İran Şahı Tahmasb, Kanunî'nin İran seferine karşılık olarak Ağustos 1551'de Van gölünün kuzey ve kuzeybatısını baştanbaşa tahrip ederek binlerce insanı öldürdü.

İkinci İran seferinde 17 Eylül 1549 tarihinde Tortum Kalesi fethedildi.

İran Şahı Tahmasb, Kanunî'nin İran seferine karşılık olarak Ağustos 1551'de Van gölünün kuzey ve kuzeybatısını baştanbaşa tahrip ederek binlerce insanı öldürdü.

İran Seferi

Şir Han'la mücadelesi sonucu 15 yıl süre ile tahtını kaybeden Hümayun, Safevîlerden aldığı yardımla tekrar tahtına sahip olmuş ve kardeşlerini de etkisiz hale getirmeyi başarmıştır.

Amasya'da, Osmanlı-İran Barış Antlaşması yapıldı.

1553-55 Savaşının sonu

II. Selim'in cülûsu nedeniyle yenileme

21 Mayıs 1576'da İran'da Şah I.Tahmasb'ın ölümü üzerine, doğu sınırlarımızda karışıklıklar çıktı.
• Şii İranlılar, Doğu Anadolu'da ki Osmanlı vatandaşı kürtleri kışkırtmak ve ayaklandırmak faaliyetine girişti.
• Bunları önlemek üzere, Lala Mustafa Paşa, komutasındaki orduyla Şirvan ve Gürcistan seferine çıktı.
• Ereş Kalesi'nin fethinin ardından
• Şirvan ele geçirildi.
• Böylece bütün Kafkasya, Osmanlı hakimiyet ve nüfuzuna alındı.

I. Tahmasp'ın oğlu. Zehirlenme (?)

I. Tahmasp'ın oğlu. Tahttan indirme

Osmanlı Devleti ile Safevi kuvvetleri arasında Çıldır Muharebesi gerçekleşti.

24 Ağustos 1578, Tiflis, Osmanlı topraklarına katıldı.
Kral ve halk, önceden şehri terk ettiğinden Tiflis'e kan dökülmeden girildi. Tiflis beylerbeyliğine, Kastamonu Sancakbeyi Mehmet Bey, paşa unvanıyla tayin edildi.

Koyungeçidi Savaşında Özdemiroğlu Osman Paşa zafer elde etti.

Üç gün üç gece süren I.Şamahı Muharebesi, Özdemiroğlu Osman Paşa'nın zaferiyle sonuçlandı.

II.Şamahı Savaşı

30 Mart 1579, Gürcilerden yardım gören Safevîler, Tiflis'i kuşattı.
1 Ağustos 1579, Çok zor şartlar altında kalan Tiflis, Maraş Beylerbeyi Mustafa Paşa komutasında 12.000 kişilik yardım kuvvetinin gelmesiyle muhasaradan kurtuldu.

Safevîler, Kanunî Sultan Süleyman devrindeki sınırlar esas alınmak kaydıyla barış teklifinde bulundu. Bu teklif kabul edilmedi. Gazi Giray, 18.000 kişilik düşman kuvvetlerini imha ederek 40 gün kuşatma altında kalan Bakû'yu kurtardı.

Doğuya takviye olarak gönderilen kuvvetlerden Rumeli askerlerinin, Şirvan ve Dağıstan Serdarı Özdemiroğlu Osman Paşa'yı, dinlemeyerek ihtiyatsızca düşman üzerine saldırmaları sonucu "Niyazâbâd bozgunu" yaşandı.

Özdemiroğlu Osman Paşa, kuzeye doğru ilerlemekte olan 50.000 kişilik Safevi ordusunu Meş'ale Savaşı'nda bozguna uğrattı.

Tebriz yakınlarında, Abvâr Savaşı

Safevî veliahtı Hamza Mirza, hançerlenerek öldürüldü.

Muhammed Hüdabende'nin oğlu.

Gence Seferinde, 29 Eylül 1588 tarihinde, Aras Irmağı kenarında Safevî ordusu mağlûp edildi.

1578-90 Savaşının sonu

21 Eylül 1590 tarihinde yapılan Ferhat Paşa Antlaşmasına göre;
• Tebriz, Şirvan, Gürcistan, Dağıstan bölgeleri Osmanlılara verildi.
• Osmanlı doğuda en geniş sınırlara ulaştı.

9 yıl sürecek Osmanlı-İran Savaşı başladı. 21 Ekim 1603'te Tebriz Savaşından sonra, 15 Kasım 1603'te Erivan şehir düştü. Osmanlı Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı toprakları geri verdi.

21 Ekim 1603'te Tebriz Savaşından sonra, 15 Kasım 1603'te Erivan şehir düştü.

8 Haziran 1604 tarihinde Erivan Kalesi, Safevilere teslim edildi.

Cağaloğlu Sinan Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, doğuda Urmiye Gölü (Tebriz Gölü) civarında İran ordusuna yenildi.

Canbolatoğlu Hüseyin Paşa İran seferine katılmakta gecikince Cagaloğlu Yusuf Sinan Paşa tarafından idam edilmişti (1604). Bunun üzerine yeğeni Ali, Kilis ve civarında isyan edip etrafa hâkim oldu. Kendisine Halep eyaleti valiliği verilerek isyanın büyümesi önlenmek istendi. Bir müddet sonra Şam ve Halep'e de hâkim olan Canbolatoğlu Ali, Osmanlı ordusundaki gibi piyade ve atlı teşkilâtı kurarak adına hutbe okutup sikke kestirdi ve bağımsızlığını ilân ederek Avrupa devletleriyle de temasa geçti.

Çok tehlikeli bir hale gelen bu isyan ancak 1607 yılında Kuyucu Murad Paşa tarafından, Oruçovası Zaferiyle bastırıldı.

Sadrazam Kuyucu Murat Paşa, 15 Haziran 1607'de Celâlî isyanlarını bastırmak için Anadolu'ya geçti. 9 Ağustos 1608'de Alaçayır zaferiyle, Kalenderoğlu Ayaklanmasını bastırdı.

Veziriazam Kuyucu Murat Paşa, Acem seferi bahanesiyle Üsküdar'a geçip, Celali İsyanlarını sona erdirdi. Pers/yahudi tahrikleri ile devlete isyana kalkışan on binlerce kişi idam edildi.

Kuyucu Murat Paşa'nın sonuçsuz Tebriz seferi.
• Osmanlı ve İran orduları 11 Ekim 1610'da Acıçay'da karşılaştılar.
• Daha sonra her iki ordu, bilinmeyen bir nedenle 16 Ekim 1610'da savaşmadan geri çekildi.

1603-12 Savaşının sonu

Osmanlı-İran arasında Nasuh Paşa Antlaşması imzalandı.

1615 yılında İran Savaşı yeniden başladı. Erivan Kalesi 11 Eylül 1616'da kuşatıldı. 55 gün süren kuşatma, şiddetli soğuk nedeniyle 5 Kasım 1616'da kaldırıldı.

İran'a karşı Pül-i Şikeste yenilgisi, Serav Antlaşması

Genç Osman tahta çıktığı sırada, sadrâzam Halil Paşa İran seferinde idi. Osmanlı ordusunun Pûl-i Şikeste'de yenilmesine rağmen, İranlılarca mukaddes sayılan Erdebil şehrinin Osmanlılar eline geçme ihtimâli üzerine İranlılar derhâl sulhe yanaştılar. İki devlet arasında Serâv sahrasında, Serâv muahedesi imzalandı.

Andlaşmaya göre;
• Kanunî sultan Süleymân zamanında Osmanlı-İran arasında tâyin edilen hudûd esas olacaktı.
• Kars ve Ahıska kaleleri Osmanlılarda kalacaktı.
• İran şahı her sene harac olarak 100 yük ipek kumaş vesâir kıymetli eşya verecekti.
• İran'da, Eshâb-ı kirama söğülüp kötülenmeyecekti.
• Sefer dönüşünde Pûl-i Şikeste bozgunu yüzünden Sultân tarafından azledilen Halîl Paşa, üçüncü defa olarak kapdân-ı derya oldu.

1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı.
Osmanlı Devleti ile Safevî Devleti arasında, Irak meselesi için çıkan savaşlardan biridir. Sultan IV.Murat, Lehistan seferinden sonra Irak sorununu halletmek üzere sefer düzenlemiştir. Önce ''Revan Seferi'' yapılmış, ancak Revan seferinden sonra yeni bir sefere ihtiyaç duyulmuş, bu nedenle Bağdat Seferi de yapılmış ve 1639'da Kasr-ı Şirin Antlaşması ile sorun halledilmiştir.

I. Abbas'ın oğlu Mohammed Bekir (Safi) Mirza'ın oğlu.

Kasr-ı Şirin Antlaşması.
IV.Murat'ın Bağdat Seferi sonucunda 14 yıldır İranlıların elinde bulunan Bağdat'ın fethinden sonra Osmanlı Devleti ile Safevî Devleti arasında 17 Mayıs 1639'da imzalanan, 1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşını sona erdiren ve bugünkü Türkiye - Safevî sınırını belirleyen barış antlaşması.

İbrahim'in cülûsu nedeniyle yenileme

Safi'nin oğlu.

II. Abbas'ın oğlu.

I. Süleyman'ın oğlu. Mahmud tarafından tahttan indirilme ve sonra öldürülme

Masonluğun doğum yeri İngiltere'dir. Londra'da çalışmakta olan ve üyelerinin çoğu Kabul Edilmiş Masonlardan oluşan dört loca 24 Haziran 1717 tarihinde bir araya gelmişler ve merkezî bir otorite altında örgütlenerek dünyadaki ilk Büyük Loca'yı kurmuşlardır. Kurdukları bu Büyük Loca federatif bir oluşumdur. Önceleri adı Londra Büyük Locası olan bu federatif oluşum daha sonra İngiltere Büyük Locası'na dönüşmüştür.

1717'de Londra'da kurulmuş olan ilk Büyük Loca, yalnız bütün İngiltere'de değil; aynı zamanda başka ülkelerde de kısa bir zamanda etkisini göstermiştir. 1725'te İrlanda, 1736'da İskoçya, bu örneğe uyarak, kendi Büyük Localarını kurmuşlardır. Bu yeni oluşum kısa zamanda tacirler, diplomatlar, askeri localar vasıtasıyla Avrupa, Amerika ve bütün Dünya'ya hızla yayılmıştır.

Bugün, Dünya'da yüz seksen kadar Büyük Loca bulunmaktadır.

Sultan I. Hüseyin'in oğlu. Nadir Şah tarafından tahttan indirilme ve sonra öldürülme

Safevî (İran) tahtındaki karışıklıklar üzerine Osmanlı ordusu, doğu cephesi harekatına başladı. Gürcistan'da işgal edilen Tiflis ve Gori kaleleri anahtarları, III. Ahmet'e takdim edildi.

İran'ın batıdaki topraklarının paylaşımı

I. Süleyman'ın kızı Sehrbanu Begum'un oğlu Mirza Abulkasim'in oğlu. Eşref Hotaki tarafından öldürülme

İran'la Hemedan Barış Antlaşması imzalandı.

Batı İran'da Osmanlıların fethettiği yerleri geri almak için başlayan İran taarruzlarından dolayı III. Ahmet, Doğu seferine çıkmak üzere İstanbul'dan hareket etti.

Osmanlı-İran barışı. Buna göre Aras Nehri iki devlet arasında hudut kabul edilerek Revan, Gence, Nahcivan, Bitlis, Şirvan ve Dağıstan Osmanlılara; Tebriz, Kirmanşah, Hemedan, Luristan ve Erdelan eyaletleri ise İran'a bırakıldı. Söz konusu antlaşma Osmanlı Devleti'nin memnun etmedi ve sadrazam azledildi.

II. Tahmasp'ın oğlu. Nadir Şah kontrolü altında. Nadir Şah tarafından tahttan indirilme ve öldürülme

1730-1732 savaşının ardından İran'ın kaybettiği toprakları geri almak için Osmanlı Devleti ile yapmış olduğu bir savaştır.

1732 yılında Afşarlar'dan olan Nadir Şah'ın iktidarı ele geçirmesiyle İran'da Safevi Hanedanı yıkılmış Afşar Hanedanı başlamıştır.

Nadir Şah, doğuda Türkistan ve Hindistan'da büyük fetihler yapmıştır. 1779 yılında kurulan Kaçar Hanedanı ile İran'da Türk hâkimiyeti 1925 yılına kadar kesintisiz devam etmiştir.

Afşar Hükumdarı

17 Ekim 1736 tarihinde Osmanlı Devleti ve Safevi arasında İstanbul Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmayla Osmanlılar Nadir Şah'ı İran Şahı olarak kabul ettiler ve Afşarlar'ın ele geçirdiği Kafkas topraklarını İran'a bırakmak zorunda kaldılar. Fakat uzun vadede bu antlaşma ne Osmanlı Devletini ne de İranlıları tatmin etti.

Babür Devletinin bölünmesini fırsat bilen Afşar Hanedanı kurucusu Nadirşah, 1738 yılında Kandahar'ı ertesi yıl da Delhi'yi ele geçirdi. Nadirşah, İndus'un batısındaki toprakların İran'a bırakılması ve devlet hazinesinin de kendisine verilmesi şartıyla, Babür hükümdarı Muhammet Şah'ı tahtında bırakmıştır.

Sultan I. Hüseyin'in oğlu (?). Düzmece. Nadir Şah tarafından tahttan indirilme ve öldürülme

1736'da İran Şahı seçilen Nadir Şah Caferîlik mezhebini devletin resmî mezhebi ilan etti.
Caferi Mezhebi'nin sahih bir mezhep olmadığı genel kanaatine karşı... Nadir Şah 1743 yılında Necef'te Şii ve Sünni bazı din adamlarını toplayarak Caferî mezhebinin sahih bir mezhep olduğuna dair bildiri yayınlattı.

İran'la barış antlaşması imzalandı. Bu antlaşmayla, 1639'da imzalanmış olan Kasr-ı Şirin Antlaşması'yla belirlenen sınırlara geri dönülmüştür. Bu nedenle II. Kasr-ı Şirin Antlaşması olarak da bilinir.

Afşar Hükumdarı

Afşar Hükumdarı

Afşar Hükumdarı

I. Süleyman (Safavi)'nin kızı Şehrbanu Begüm'ün oğlu. Şahruh tarafından tahttan indirilme ve kör edilme

Sultan I. Hüseyin kızı Meryem Begüm (veya Han Aga Begüm)'ün oğlu. Kerim Han Zend'in kontrolü altında. Tahttan indirilme

İnak Han ve Bay Ağa'nın oğlu

Sultan I. Hüseyin kızı Meryem Begüm (veya Han Ağa Begüm)'ün oğlu. Kerim Han Zend'in kontrolü altında. Tahttan indirilme

Sultan I. Hüseyin'in oğlu (?). Düzmece. Öldürülme

1774-1779 Osmanlı-İran Savaşı, İran'da 1750 yılında yönetimi ele geçiren Zend Hanedanı'nın Osmanlı İmparatorluğu'yla Irak cephesinde karşı karşıya geldiği sonuçsuz askerî mücadele. Osmanlılar İran ordusuna Baban Sancağı ve Erdelan civarında üstünlük sağlarken, 1776 yılında İranlıların işgal ettiği Basra'yı 1779'da geri aldılar. 1779 yılında taraflar savaş öncesindeki sınırları yeniden kabul etmek suretiyle çatışmaları sonlandırdılar.

1775-79 Savaşının sonu

Budak Han ve Bay Ağa'nın oğlu

Kerim Han'ın oğlu

Kerim Han'ın oğlu

İnak Han ve Bay Ağa'nın oğlu

Allah Murad (Keytas) Han Zend Hazareh'in oğlu

Sâdık Han'ın oğlu

II. Tahmasp oğlu Sultan Mirza Huseyin'ın oğlu. Ağa Muhammed Han'ın kontrolü altında.

Hüda Morad Han Zend Hazareh'in oğlu

Cafer Han oğlu. Kaçar Hanedanı kurucusu Ağa Muhammed Şah tarafından tahttan indirildi, kör edidi ve katledildi.

Kaçar Hükumdarı

İran'da, Türk kökenli Aga Muhammed Han, 1921 yılına kadar hüküm sürecek olan Kaçar Hanedanı'nı kurdu.

Kaçar Hükumdarı

Afşar Hükumdarı

İran, Afganistan ve Rusya lehine büyük toprak kaybına uğramıştır. Özellikle Türk halkların yaşadığı coğrafyalar Rusya tarafından ilhak edildi.

Rus İmparatorluğu ile Kaçarlar (İran) arasında imzalanan antlaşmadır.
Bu antlaşma sonucunda Güney Kafkasya'da bulunan bereketli Karabağ toprakları Rusya yönetimine geçti.

Osmanlı-İran (Kaçar) Savaşı: 1813 Gülistan Antlaşmasında Ruslara büyük toprak kayıpları yaşayan ve Avrupa kışkırtması ile sınır ihlallerine girişen İran (Kaçar) Devletine karşı savaş ilan edildi.

1821-1823 Osmanlı-İran Savaşını bitiren bu antlaşmaya göre sınırlar savaş öncesi haline çekildi.

İran'ın yenilgisiyle sonuçlanan 1826-1828 Rus-İran Savaşı'ndan sonra imzalanmış olan... Rus İmparatorluğu ile İran (Kaçar Hanedanlığı) arasında 10 Şubat 1828 tarihinde imzalanmış bir barış antlaşmasıdır.
Çarlık Rusyası ile yapılan savaş kaybedilmiş ve Kafkasya'nın kontrolü Ruslara geçmiştir.
İran'ın yenilgisiyle sonuçlanan 1826-1828 Rus-İran Savaşı'ndan sonra imzalanmış olan bu antlaşma uyarınca Revan Hanlığı, Nahçıvan Hanlığı ve Talış Hanlığı Rusya'ya verilmiş, Aras Nehri'nin bu iki devlet arasındaki sınırı oluşturmasına karar verilmiştir.
Gülistan Antlaşması'yla birlikte İran'ın imzaladığı en kötü hezimetlerden bir olarak kabul edilmektedir.

Sınır demarkasyonu

Kaçar Hükumdarı

Kaçar Hükumdarı

Kaçar Hükumdarı

İran'da bu tarihte petrol bulunmasıyla birlikte, İran üzerindeki İngiliz-Rus rekabeti yoğunlaşmıştır.

İran'da, Anayasa kabul edilerek hükümdarların sınırsız olan yetkileri sınırlandırılmıştır.

Kaçar Hükumdarı

Petrol keşfinden sonra İran, İngiliz-Rus antlaşmasıyla nüfuz bölgelerine bölündü.

Kaçar Hükumdarı

Sınır demarkasyonu

Tarihte Cilovluk katliamı olarak anılan Güney Azerbaycan'daki soykırımda, Ermeni ve Nasturiler, 300 bin Azerbaycanlıyı katletti. Mart 1917'de başlayan ve tam 159 gün devam eden bu katliam, bugüne kadar çok aydınlatılamadı.

Birinci Dünya Savaşı başlarında Ruslar tarafından Osmanlı İmparatorluğu'na karşı kışkırtılan ve Hakkâri yöresinde Marşimon adlı şahsın önderliğinde isyan başlatan Nasturiler, yenilgiye uğradıktan sonra, bölge halkının kendilerinden intikam alacağı korkusuyla, Rusya işgali altında olan Azerbaycan (özellikle İran Azerbaycan'ı) bölgesine göç etti. İran'ın kuzeybatısına yerleşen Cilovlar, aslında Nasturilerin bir koluydu.

Birinci Dünya Savaşı'na kadar şimdiki Türkiye'nin Hakkâri bölgesinde yaşayan Nasturiler, İran Azerbaycanlıları tarafından "Cilov" olarak adlandırıyor. Bu adlandırmanın sebebi ise onların Hakkâri bölgesindeki Cilov dağlarında (Türkçe Cilo) yaşamalarıydı. Nasturilerin Ermenilerle birlikte gerçekleştirdiği soykırım da Cilovluk katliamı olarak biliniyor.

İran'da, Kaçar Hanedanı'nın son hükümdarı Ahmet Şah, Birinci Dünya Savaşı'nı izleyen istikrarsız dönemde, yurtdışında iken yapılan bir darbeyle devrilmiştir. Ordudan Rıza Han ülkede askeri bir yönetim kurmuş ve daha sonra Rıza Şah Pehlevi adı altında Pehlevi Hanedanı dönemi başlamıştır.

Pehlevi hükümdarlığı - İran'da Rıza Han Pehlevi kendisini "Şah" ilan etti. 1921'de askeri darbe yapan, asker kökenli ve İngiliz himayesinde ki Şah Rıza Pehlevi, İran'da iktidarı ele geçirdi. Laik reform hareketini ve Pehlevi hanedanını başlattı. Pers İmparatorluğu sona ermiş oldu.

Cumhuriyet'in ilânından sonra Türk-İran münasebetlerinin iki ülke arasındaki sınır meseleleri yüzünden gelişme gösterdiği söylenemez. Daha çok Türk-İran sınır bölgesinde yaşayan kabile ve aşiretleri kontrol edememekten kaynaklanan sınır meselesi, 22 Nisan 1926 tarihinde, Tahran'da imzalanan güvenlik ve dostluk antlaşmasıyla giderilmek istenmişse de yeterli olmamıştır.

Diplomatik münasebetlerin kesilme noktasına geldiği bir dönemde, 15 Haziran 1928 tarihinde, Tahran'da imzalanan antlaşma ile 1926'da imzalanan Antlaşma daha etkili hâle getirilmiştir.

Nihayet 23 Ocak 1932'de Tahranda imzalanan iki antlaşma, Türk-İran sınır meselesini de çözüme kavuşturmuştur.

İran şahı Rıza Pehlevi Türkiye'ye geldi. 19 Haziran günü İran Şahı Rıza Pehlevi ve Atatürk, ilk Türk operası Özsoyu Ankara Halkevi'nde izlediler.

Pers İmparatorluğunu sona erdiren Şah Rıza Pehlevi, uluslararası topluluğa seslenerek ülkesinin Persia olarak değil, "Aryanların ülkesi" anlamına gelen İran olarak adlandırılmasını istedi.

Türkiye-Irak-İran-Afganistan arasında dostluk paktı imzalandı.

İran ve Irak sınırlarına ulaşacak olan Diyarbakır-Cizre demiryolunun temeli atıldı.

Türkiye-Irak-İran-Afganistan arasındaki dostlu mukavelesi tasdik edildi.

İngiliz ve Sovyet işgali altındaki İran'da Şah Rıza Pehlevi tahtan indirildi, yerine oğlu Muhammed Rıza Şah Pehlevi geçti.

28 Kasım 1943, Winston Churchill, Franklin Roosevelt ve Josef Stalin Tahran'da toplandı.

İran'da, Azerbaycan ve Kürdistan eyaletlerinde Sovyet taraftarı rejimler kurulmuştur.

26 Şubat 1921'de yapılan İran-Rus antlaşmasıyla İran'a bırakılan Tebriz 26 Ağustos 1941'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği'nin işgaline uğradı. Tebrizli aydınlar, Sovyet ve İran baskılarına karşı özerklik isteyen Fırka-i Demokrât-ı Âzerbaycân'ı kurdular.

Partinin gayretleriyle 12 Aralık 1945'te Azerbaycan Millî Meclisi açıldı ve Seyyid Câfer Pîşeverî başkanlığında Azerbaycan Millî Hükümeti kuruldu. 14 Haziran 1946'da İran hükümetiyle Âzerîler'in haklarını garanti altına alan bir antlaşma yapıldıysa da İran hükümet kuvvetleri Aralık 1946'da Tebriz'e girerek Azerbaycan Özerk Cumhuriyeti'ni ortadan kaldırdı.

Ardından birçok sosyal olayın yaşandığı Tebriz tahribata uğradı; durumun sakinleşmesiyle daha sonra ülkenin ikinci büyük şehri haline geldi.

Sovyet birlikleri İran'dan çekildi.

Başbakan Musaddık Parlamento'yu ve petrol endüstrisini millileştirmiş, fakat İngiltere'nin uyguladığı ambargo nedeniyle bu girişim başarıya ulaşamamıştır. Musaddık'a cephe alan Şah ülkeden ayrılmak zorunda kalmış, ancak Musaddık'ın bir darbeyle devrilmesi üzerine kısa süre sonra geri dönmüştür.

İran Şahı, İngiliz, Amerikan, Hollanda ve Fransız şirketlerinden oluşan konsorsiyum ile bir antlaşma imzalayarak, petrol endüstrisini yeniden faaliyete geçirtmiştir.

Devlet yönetimini eline alan Şah altı noktaya dayanan Beyaz Devrimi başlatmıştır. Özellikle toprak reformuna girişilmiştir.

1963 yılında yapılan büyük çaplı ekonomik ve sosyal reformlar BEYAZ DEVRİM olarak anılmıştır.

1925-1979 arası yıllarda Pehlevi Hanedanı İran'da hüküm sürmüştü. Şah, şii mollaların kendisine karşı başlattıkları muhalif hareketlere karşı, 1963 yılının ilk günlerinde kamuoyuna açıkladığı altı maddelik bir planı "Beyaz Devrim" etiketiyle tanıttı.

ABD'nin desteklediği plan, kapsamlı bir toprak reformunun yanında, kadınların sosyal hayata daha fazla katılımını, özelleştirilmenin yaygınlaştırılmasını ve yabancı yatırımların teşvik edilmesini öngörüyordu. Elbette tüm bunlar, Şah'ın iktidarının sağlamlaştırılması ve ulema sınıfının gücünün kırılmasına hedefine matuf adımlardı.

İran'da reformlara karşı dini muhalefet başladı.

Humeynî, ulemanın önemli temsilcilerini Kum'da topladı ve hepsinin onayını aldıktan sonra, 22 Ocak 1963 günü oldukça sert bir bildiri yayımlayarak Şah'ın politikalarını açıkça kınadı.

Ardından, 21 Mart günü düzenlenecek Nevruz kutlamalarının da hükümeti protesto için iptalini sağlayan Humeynî, 3 Haziran'da yaptığı bir konuşmada, Şah'la Yezîd arasında paralellik kurarak, "ABD ve İsrail yanlısı" mevcut politikalar değiştirilmediği takdirde, İran halkının günün birinde Şah'a elveda demekten mutlu olacağını duyurdu.

Türkiye, İran, Pakistan arasında Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği Örgütü (RCD) kuruldu.

İsrail ile Arap ülkeleri arasında; tarihe "Altı Gün Savaşı" diye geçen çatışmalar başladı.
Çatışmalar sonrasında, kendi topraklarından daha fazla toprak elde eden İsrail, Gazze Şeridi'ni, Beytüllahim ve Hebron kentlerini, Batı Şeria'yı, Sina'yı ve Golan Tepeleri'ni ele geçirdi.

Araplarla İsrail arasındaki gerginlik 1964 yılında tekrar yoğunlaştı.
Bu yılda bir Filistin Kurtuluş Teşkilatı ve bu teşkilata bağlı bir ordu kuruldu. Teşkilat gerilla faaliyetlerine başladı.
1967 Nisanında Suriye ve İsrail arasında sınır bölgesinde sabotaj hareketlerinin artması ve Birleşmiş Milletler askerlerinin denetimlerinde bulunan Sina Yarımadasını terk etmeleri ve burada üslenen Mısır birliklerinin Şarmel Şeyhi işgal etmeleri üzerine 5 Haziran 1967'de savaş başladı.
Çok kısa süren savaş, Arap ülkelerinin mağlubiyeti ile sonuçlandı. İsrail Kudüs'ün tamamını, Sina Yarımadasının ve Suriye'nin güneybatı kesimini ele geçirdi. Çatışmalar sürekli devam etti.
Ekim 1973'te Mısır birlikleri Süveyş Kanalındaki İsrail birliklerine sürpriz bir saldırı düzenleyerek yendi.

İran'ın petrol gelirleri yükselmeye başlamış; ordunun modernizasyonu ve güçlendirilmesi için çalışmalara girişilmiştir.

Pers İmparatorluğu'nun 2500. yıldönümü kutlandı. mö. 526'da Ahameniş Hanedanlığından itibaren.

İran'da, ABD büyükelçiliği basıldı ve 52 Amerikalı rehin alındı.

İran'da Ayetullah Humeyni önderliğindeki grup, bir devrimle yönetimi ele geçirdi.

İran'da, İslam Devrimi gerçekleşti ve Şah ile ailesi sürgüne yollandı. ABD'nin desteklediği Şah devrildi, "İslam Cumhuriyeti" kuruldu.

Muhalefetteki mollalar yönetimde söz sahibi olmaya başladı. Ayetullah Humeyni, 1 Şubat 1979 tarihinde 15 yıllık sürgün hayatının ardından ülkesi İran'a geri döndü.

İran ile Irak arasında sekiz yıl süren savaş ülkede büyük tahribata yol açtı.

Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavir Yardımcısı Işıl Ünel'in otomobiline bomba yerleştirmeye çalışan terörist bombanın elinde patlaması sonucu öldü.

Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliği Başkatibi Hasan Servet Öktem ve Büyükelçi Ataşesi Yardımcısı İsmail Pamukçu, evlerinin önünde uğradıkları silahlı saldırıda yaralandılar.

Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliği sekreteri Şadiye Yönder'in eşi, İran ile Türkiye arasındaki ticaret yapan işadamı Işık Yönder bir ASALA militanı tarafından öldürüldü.

Halepçe'ye zehirli gaz saldırısı, İran-Irak Savaşı esnasında Saddam Hüseyin'in, 1986-1988'de Irak'ın kuzeyinde yaşayanlara karşı düzenlettiği El-Enfal Harekâtı adlı isyanı bastırma operasyonunun bir parçasıdır. Kimyasal bombalar ilk olarak Balisan Vadisi'nde kullanıldı. Bu saldırıda kaç kişinin öldüğü tam olarak bilinmiyor. Balisan'ı, Şanexşê köyü takip etti. Kimyasal saldırıların üçüncü ve en büyüğü ise Halepçe'ye yapıldı. Resmi rakamlara göre 6 bin sivil kimyasal gazlardan zehirlenerek öldü ve 15 bin kişi yaralandı. Katliam nedeniyle 1 milyondan fazla insan Türkiye ve İran'a sığındı.

İran devlet başkanlığı seçimlerini Haşimi Rafsancani kazandı.

İran'dan Türkiye'ye giren 150 kişilik PKK'lı terörist grubu, Van'ın Gürpınar ilçesine bağlı Akdoğu köyü Atabinen mezrasına giremeyince evleri roket atışına tuttu. Teröristler 7'si kadın ve çocuk, 12 kişiyi öldürdü, 13 kişiyi ağır yaraladı.